A construción do Santuario de As Ermitas

A tradición conta que foi do Bispo de Astorga Alonso Messía de Tovar do que nace a iniciativa de construí-lo Santuario de As Ermitas, tras unha curación milagrosa atribuída á intercesión da Virxe.

O certo é que daquela xa existía no val das Ermitas, en Terras do Bolo, unha pequena capela na que se veneraba unha Imaxe da Virxe. Non coñecémo-la data da súa construción, pero probablemente tivera orixe medieval.

A Imaxe da Virxe das Ermitas danos algunhas pistas, pois, aínda que non nos permite data-la súa orixe de forma precisa, amosa, baixo o manto e demais adornos postizos, unha talla moi mutilada dunha efixie sedente en madeira policromada, que pola súa tipoloxía podería ser dos séculos XIII ou XIV.

O ano 1624 marca a data clave de inicio da construción do Santuario de As Ermitas, trala milagre atribuída á Virxe polo Bispo Messía de Tovar, un convencido contrarreformista que, imbuído do clima xerado polo Concilio de Trento, concibe alí a construción dun grande templo.

O impulso no que se traduce o patrocinio dos Bispos de Astorga, converte un modesto santuario mariano, dos moitos que había naquel tempo, nun centro relixioso de primeiro orde, cunha grande influencia en toda Galicia e territorios limítrofes.

Outra data fundamental no desenvolvemento do Santuario de As Ermitas é o ano 1655, cando Fray Nicolás de Madrid é nomeado Bispo de Astorga e asume de xeito case persoal a dirección das obras do Santuario, xunto co arquitecto montañés Francisco de la Lastra.

O avances máis significativos desta primeira etapa baixo o padroado da Mitra Asturicense son a construción da nave principal da Igrexa, o inicio das obras na Casa de Administración e a ampliación e mellora dun mesón, que hoxe poderás ver en estado ruinoso se chegas ó Santuario de As Ermitas subindo a costa dende o aparcadoiro a carón do río Bibei.

Pero é a partires de 1711 cando o Santuario das Ermitas comeza a súa grande transformación, que o deixa practicamente co aspecto que o coñecemos hoxe.

Nese ano é nomeado Administrador Domingo Xosé Rodríguez Blanco, un sacerdote nado en Mormentelos, unha aldea próxima ó Santuario. Este home culto, tenaz, de pensamento claro e certeiro, accede ó cargo co propósito de levar o Santuario de As Ermitas ó seu máximo esplendor e a súa obra fala por si mesma.

Entre 1711 e 1730 remata a fachada principal da Igrexa, construíndo por completo a segunda torre e rematando a que xa existía. Abre unha balconada entre ambas, á que se accede dende a Casa de Administración a través dun arco sobre as escaleiras que suben do Adro. Engade á fachada unha suntuosa rúa central, que realza o conxunto coas súas grandes columnas, dominadas pola Imaxe da Virxe e os escudos de armas.

No interior, coloca pedra de cantería na media laranxa do cruceiro, reforma o Camarín da Virxe, facilitando o acceso a tódolos devotos e amplía a Sacritía e o Coro. Encarga as pinturas da nave maior a Francisco Couselo de Villar que as pinta entre 1728 e 1730.

Neses primeiros anos remata a fontes de A Dormiñona e Rebuxín, unha en cada un dos camiños polos que os peregrinos chegaban ó Santuario.

Dende 1723 amplía o adro da Igrexa, erguendo un grande muro de contención sobre o que se asenta unha cuberta con sete fiestras en arco que miran ó Bibei.

Pero a obra que define a Administración de Domingo Xosé Rodríguez Blanco é o excelso Via Crucis barroco que se constrúe nas Ermitas dende 1731, inspirándose no que xa existía dende había algúns anos no Bom Xesús do Monte de Braga.

O Calvario que o visionario Administrador de Mormentelos proxectara para As Ermitas era certamente más ambicioso que o que finalmente se executou. A pesares diso e de que nunca chegou a ver rematada a súa obra mestra, cando morre en 1747, o Santuario sufrira unha excepcional transformación, ata converterse nun dos centros de peregrinación máis importantes do noroeste peninsular.

Na segunda metade do século XVIII o conxunto monumental do Santuario de As Ermitas estaba practicamente rematado, co que os traballos se centran no engrandecemento interior do templo.

Sen embargo, a caída do Antigo Réxime, que afectou con carácter xeral a tódalas institucións eclesiásticas, provoca que, nos sucesivos procesos desamortizadores, o Santuario das Ermitas perda unha grande parte das súas rendas.

Pese a que os santeiros redobraron os seus esforzos por captar esmolas para a Virxe das Ermitas, as dificultades económicas conducen a un novo paradigma, centrado en coida-lo que xa se fixera.

Por outra banda, a conversión dunha parte do Santuario de As Ermitas en institución de ensino dende mediados do século XIX, require de novas infraestruturas, que se constrúen non sen dificultades e co emprego de materiais de peor calidade.

Un rexurdimento das peregrinacións asociado á mellora dos transportes e sobre todo a obtención do Seminario Menor Diocesano de As Ermitas en tempos de Felipe Álvarez, deron novo pulo a un Santuario que xa vivira tempos mellores.

Sen embargo, esta decadencia acentúase nos nosos días e durante os últimos anos veñen evidenciándose importantes deficiencias estruturais que poñen en serio perigo a existencia mesma do Santuario.

Pese á execución de certas obras de mellora no val das Ermitas, a dubidosa utilidade dalgunhas delas e a falta dun plan integral de recuperación, manteñen latente unha grave ameaza que xa hai demasiados anos que existe sobre este marabilloso lugar.